O Santo San Breixo

Nunha tarde frieira, de nubes atorboadas, subía polo camiño aldeán, pedregullento e empinado un home de xa boa edade, mais ben desempeñado de corpo, mundano nos xeitos, e afagadeiro no trato, e ó chegar a un portal de casa farta na aparencia, topouse cun vello labrador que arrimado á ombreira aproveitaba as derradeiras raiolas do sol que se puña no horizonte. Como aparentaba ser home de trato e de aire amigalleiro, o camiñante achegouse a el e con modos moi doados pediulle pousada por aquela noite porque non se afoutaba a pasar o monte nunha noite de trebóns como parece que viria. Parolaron un pouco e o vello mandouno entrar.

No serán, asentados ambos encol dun vello banco, leriando ó amor dun lume faiscante, reparou o viaxeiro nun cañoto de ameneiro arrincado pola raíz e tirado para un canto como cousa sen valor.  O viaxeiro foi e preguntoulle ó seu hospedeiro se lle queria vender aquel pau.

–E vostede para que quere ese trambollo?

–Pra facer un santo.

–Vostede di iso para facer bulra de min, nonsi?

–Non é, non señor, eu non fago burla dos que me acobexan debaixo do seu teito. Se mo quere deixar en precio e se me deixa traballar ahí fóra no seu alpendre, verá que santiño mais xeitoso e belido eu fago del.

–Pois trato feito: non llo vendo, dóollo e tamén quero ver o que vai saírdiso.

Cando amañeceu, o viaxeiro arrastrou o cañoto para o alpendre e despois de preguntar como se chamaba o santo patrón da freguesia, que soubo ser san Breixo a golpes de machada primeiro, e despois de gubia, e desbasta aquí e axeita aló, fixo un san Breixiño tan ben doado que mesmo daba xenio velo.

Espallouse a nova pola aldeia, e primeiro a medo, e despois en murmurio, foi unha acabada romaria para ver a laboura do viaxeiro. Para ser unha procesión non lle faltou nin siquera o señor abade, e sen se saber por onde apareceu a idea de lle mercar o santiño ó imaxineiro, para o pór no altar da eirexa parroquial.

Pechado o trato aproveitaron o dia do santo para as cerimonias da bendizón e fixéronlle ó seu abenzoado patrón unhas festas moi sonadas que trouxeron á freiguesia xentes de toda a bisbarra, que co gallo da devoción se viñan divertir moi doadamente.

Ó anoitecer tamén o vello pousadeiro foi matar a curiosidade e cando chegou á eirexa e viu a devozón con que se afincaban os romeiros diante do santiño ainda novo en folla, púxose a matinar na tolerias deste mundo e moi para dentro de si, para que ninguéno ouvise, pero ben de cara ó santo, espetoulle, esta cantiga:

Santo san Breixo de Barro

feito de pau de ameneiro,

irmán das miñas tamancas,

criado no meu lameiro.

Para que te puxeron aquí?

Os miragres que ti fagas

que che mos chanten aquí!

E apuntaba co furabolos para a testa, mentres abaneaba coa cabeza, en sinal do pouco creto que lle daba á virtude do santo que andivera tirado na súa pousada.

A empanada

Alá como foi que dous soldados, un galego e un andaluz, se fixeron cunha empanada, non se sabe; o caso é que se fixo de noite, despois de teren ceado.

Como ambolos dous estaban esfameados e a empanada era algo cativa, o andaluz, coa santa intención de a manducar el soio noutro dia, díxolle ao galego que o mellor era deixala pra pola mañán e como era algo pequerrecha apra dous que ian facer un trato: o que de entre os dous soñase coa cousa mais alta naquela noite almorzaria a empanadiña.

O galego notoulle a chuscada e como tivo medo de non saber mentir tanto coma el, aí polo amañecer ergueuse moi caladiñamente e con moito xeito foise á empanada e zampouna no bucho, e despois encubríuna co pano o canto onde estivera pra que se lle non coñecese a sua larpeiricie e foise deitar.

Cando se ergueron o andaluz perguntoulle polo seu soño, e o galego, moi encollidiño de xenio, díxolle que comezase el. E vai o andaluz e contou:

–Eu soñei que estando no chan dei un brinco no áere e púxenme nas nubes.

O galego ouvíulle a fazaña moi caladiño e dixo:

–Eu vinte chegar alá...

–Dende alí –proseguíu o andaluz– din outro pincho con mais arranque e fun mallar ca cabeza no medio a medio das portas do ceu, e a proba velaqui está na miña cachola. Olla o petouto que fixen –e estaba porque tiña un pote feito na vispora.

–Ben; xa que viches todo conta agora o teu sono a ver se tamen cho vin eu...

–Non, home, non; ti non me viches. Cando eu te vin rubir tan outo, tan outo, pensei que non tornabas mais; e como era un pecado perderse aquel ben de Deus Noso Señor, eu erguinme e comín a empanada toda e así aforreime o traballo de andar a soñar cousas imposibles.

Ninguén soubo que cara puxo o andaluz cando se atopou sen a empanada que tiña coma sua, e ben ganada.

O preguiceiro

Coidou un rapazote de pasar a sua vida toda sen facer ren, e como ninguén naceu aprendido, axustouse cun lacazán de moita sona e que vivía a corpo de rei sen ninguén lle coñecer posíbles para iso, para que lle ensinase o mester.

Pechado o trato, mestre e aprendíz fóronse para unha chousa que habia cabo do eido e que tiña abondosos arbores de froita para tódolos tempos, e ó chegaren alí o mestre díxolle ó mozo:

–Ven acá, ho, túmbate aquí á sombra desta ameixeira que ten moitas ameixas maduriñas e así que caia algunha é solo apañala e comela.

Palabras non eran ditas cando se desprendeu unha ameixa e veulle caír mesmamente na boca, e vai o rapáz e diille ó outro:

–Mestre, veña aquí axiña moverme as queixadas para eu comer esta antes de me cair a outra.

O home arregalou uns ollos de a cuarta. Nunca tal vira! Ser nugalleiro era bo, mais aquilo xa pasaba moito das medidas, e sen mais requilorios púxose a andar sen siquera lle dicir adeus.

Como Xan escolleu o criado

Facíalle falla a un labrego un criado para as suas labouras e, como era home precavido, quixo primeiro tentealo ben ata topar un que fose ó seu xeito e para esta experéncia servíuse do pan de millo porque o facia na casa e era, para o caso, o mais doado.

Tomou un mozo e no primeiro dia deulle a comer un pan moi duro, que non habia demos que o rillasen. Ó criado pareceulle mezquiño o trato e salaiouse ó amo, que non lle fixo caso, e o mozo foise.

Veu outro e, no lugar do pan duro, deullo inda medio cru, que se espapolaba na boca e, como non lle agradou aquela mantenza, fóiselle tamén.

Para o lugar deste meteu un outro e deulle o pan medio apodrecido e, como viu que lle non daban doutro, tamén non quedou.

Nisto veulle outro mozo rexo e lanzal, moi sofrido para o traballo e o amo, ao traerlle a comida, díxolle:

–Mozo, hoxe o pan estache algo duro.

–Meu amo, a pan duro dente agudo, e comeuno.

Ó outro dia, díxolle:

–O pan hoxe non se coceu ben e estache algo mol.

–Mesmo así mol ha de ir para o fol, meu amo.

Vai e noutro dia deulle o pan con un saibo ó podrido que mal se podia tragar. 

–Mozo, o pan hoxe estache algo podre.

–Pacencia, mesmo podre ha de ir para o odre e comeullo.

–Así quero eu os homes: que coman do que hai.

E dende aquel dia tratouno ben porque lle era moi traballador e nada nifroso.

Quen te non conecer que te compre!

O caso contan que pasou alá polas bandas de Santiago ou doutra terra calquera onde hai moitos estudantes.

Un langrán foi á feira mercar un burrico para o axudar na laboura das suas terras e como atopou un que lle pareceu de xeito, fixo o trato co dono e mercoullo.

Entre o remate do trato, o xantar e o calor que facía chimpouse unha media ducia de cuncas do tinto ribeirán e cando se veu para súa casa co burriño de arreata viña medio tente-non-caias. Uns estudantes que asistiron ó trato e viron como ía o comprador resolveron entre si facerlle unha brincadela e adiantándose no camiño que levaba, agacháronse por detrás dun silveiral e despois que pasou por onde eles estaban, saíu un mainiñamente, e, sen ser presentido, tiroulle o cabresto ó burro e púxose el no seu canto, indo atrás do langrán. Os compañeiros arrecadaron o burro, metérono nunha toxeira e esperaron polo resultado.

Na revolta dun camiño ollou o home para atrás e atopouse co mozo atado pola corda no lugar do burrico. Arregalou os ollos, reparou para tódolos lados e non se tiña en si de abraiado. Non podía atinar como o seu burriquiño se fixera xente; nisto o estudante moi lerchán salaiouse:

–Ai, señor, non se admire, eu sonlle home e xa era tamén cando por encantamento me mudaron en burro, mais ó pasar polas almiñas que deixamos na encrucillada desfíxose o meigallo que me botaron e deixei de ser burro... Non me maltrate que eu non teño culpas, quen as ten é o ladrón do bruxo que me vendeu sabendo o que tiña... Vostede se o achar en calquera parte déalle catro paus que non lle pasa nada porque xa é moi coñecido polas suas falcatruadas, mais a min déixeme porque ben ve que eu son xente e xente non se pode mercar...

E méntre-lo outro non caia en si de abraiado soltouse do cabresto e púxose ó fresco cara os compañeiros.

Os estudantes vendéronlle o burro ó primeiro chafulleiro que lle cadrou no camiño, e de man en man o bo do burrico foi dar nunha feira en que tamén estaba o langrán que fora roubado. Este, ó velo achegouse a el, apalpouno, ollono por tódolos lados e cheo de convencemento díxolle:

–Quen non te conocer que te compre, que a min xa me non enganas outra ves!...

Roque... Roque... Roque...

Nunha aldea ribeirán, abondosa pola sua produzón e polo axeitado dos seus fillos para gana-la vida, habia unha cofradia que tiña ó seu cárrego e como sola razón de ser festexar dignamente ao divino san Roque, patrón da terra.

No dia da festa do adourado santiño non eran coreños nos gastos, e procuraban darlle á funzón o meirande brilo. Tiñan por costume tódolos anos mandar vir un pregador de sona para loubar mais e o millor que poidese ao seu glorioso patrón, pregador que decote era moi ben agasallado e inda mellor pago. Nun ano veulle un frade moi paroleiro, de voz cariñosa e convencedeira, e que a todos lle agradou moito sendo por iso tratado a corpo de rei polos devotos, mais na hora de lle pagar, o bulso da cofraria deulle un peso somente.  Pareceulle a doazón cativa ó pregador diante do agarimo dos penitentes que el vira e sentira e así llo dixo ó pagador, e este expricoulle o caso.

–É costume da nosa irmandade darlle ó pregador un peso por cada vez que mente o nome do noso san Roquiño querido e como Vosa Paternidade soio llo mentou unha, dámoslle o que de xusticia lle toca.

O frade engulíu en seco mais como ese era o uso e costume da terra tivo que se conformar coa mesquiñeza que lle deron.

Veu outro ano, outro frade e doutro convento para pregar, porque non adoitaban repetir o mesmo, mais o bulrado puxo ao novo ó corrente do costume da cofraria, e aquilo e que foi un nunca acabar de san Roque para un lado, san Roque para o outro, san Roque milagreiro, san Roque confesor, san Roque abogado contra a peste, san Roque co seu canciño, o canciño con san Roque e pra rematar, a ladaiña:

–Meus irmáns amados, o divino san Roque é tan querido que ata as rás no seu charco repeten roque, roque, roque...

–Chega, chega, reverendo, que xa se me acabou o esteo e non teño mais onde pór os riscos nin cartos que abonden para lle pagar –berrou un dos cofrades que era o encarregado de levar as contas dos roques

Dende aquel ano, polo si ou polo non, antes da festa axustan co pregador o que se lle ha de levar, non sexa o demo que se combinen outra vez e os deixe sen cartos ou sen honra por non faltaren ós costumes.

Falar soñando

En unha casa das moitas en que vivian en Lisboa un fato de galegos cáseque todos do mesmo oficio, moraba un que entre os compañeiros, todos augadores, tiña a sona de refinado caloteiro.

Unha noite, ó chegar á casa, foise ó pé do leito dun compañeiro que xa estaba deitado e díxolle:

– Xan, ¿ti dormes ou estás esperto?

O outro, que era algo prosmeiro, respondeu:

– Estou acordado, ho, ¿por que?

– É que tiña que mercar unha roupiña que a que traio xa anda nos fios, e facíanme falla cinco pesiños. Se os tiveras a xeito pedíachos emprestados e para o mes que vén, así Deus me axude, como chos pagaba con xuros e todo.

O que estaba deitado calou. Canso de esperar o pedicheiro, dixo:

– Ti non me respondes, ho?...

– É que estou a dormir.

– Estás a dormir e estás falando?

– É que estou soñando.

– Soñando!... E ti que soñas, ho?

– Que chos empresto e que non mos pagas.

Dixo isto virouse para a parede e púxose a roncar como un cocho, mentras o outro quedou como un pasmón coa resposta.